Αυτισμός και κοινωνικές δεξιότητες
Σύμφωνα με την Αμερικάνικη Ψυχιατρική Εταιρεία και το DSM-V (2013), ο αυτισμός συγκαταλέγεται στις Νευροαναπτυξιακές Διαταραχές και χαρακτηρίζεται από:
– Ελλείμματα στην κοινωνική συναισθηματική αμοιβαιότητα
– Ελλείμματα στις μη λεκτικές επικοινωνιακές συμπεριφορές, που χρησιμοποιούνται για κοινωνική συνδιαλλαγή
– Ελλείμματα στην ανάπτυξη, στην διατήρηση και στην κατανόηση μιας συζήτησης και των σχέσεων
– Περιορισμένα επαναλαμβανόμενα πρότυπα συμπεριφοράς, ενδιαφερόντων ή και δραστηριοτήτων
Εκτός των άλλων, τα άτομα με αυτισμό δεν διαθέτουν την ικανότητα να σκέφτονται, κάτι που όπως είναι φυσικό επηρεάζει την φαντασία, την επικοινωνία και τις κοινωνικές τους δεξιότητες. Επίσης, δυσκολεύονται να αποκωδικοποιήσουν τα «μηνύματα» στα μάτια και στις εκφράσεις του άλλου, εμφανίζουν κοινωνική απομόνωση και ελλείμματα στην κοινωνική συνείδηση.
Για να παρθεί η διάγνωση του αυτισμού θα πρέπει η συμπτωματολογία του να έχει κάνει την εμφάνισή της κατά την πρώιμη αναπτυξιακή περίοδο και σε διαφορετικά περιβάλλοντα και να προκαλεί σημαντική έκπτωση στην κοινωνική, προσωπική, επαγγελματική ή σε κάποια άλλη σημαντική πτυχή λειτουργίας του ατόμου και να μην εξηγείται από νοητική καθυστέρηση. Αν και η ηλικία εμφάνισης της συμπτωματολογίας είναι η πρώιμη παιδική ηλικία, τα λειτουργικά προβλήματα ξεκινούν σε μεταγενέστερο χρόνο.
Θα πρέπει, βέβαια, να τονιστεί στο σημείο αυτό ότι, τα άτομα που παρουσιάζουν σοβαρές ελλείψεις στην κοινωνική επικοινωνία, αλλά δεν πληρούν τα κριτήρια για αυτισμό, τότε θα πρέπει να αξιολογηθούν από ειδικό για την διαταραχή κοινωνικής επικοινωνίας.
Οι θεραπευτικές παρεμβάσεις για την καλλιέργεια των κοινωνικών δεξιοτήτων σε άτομα με αυτισμό, αποτελούν ζωτικής σημασίας για τη γενικότερη ανάπτυξη τους. Σύμφωνα με μελέτες, όσο νωρίτερα ξεκινήσουν αυτές οι παρεμβάσεις τόσο καλύτερα και γρήγορα θα είναι και τα αποτελέσματα.
Το κοινωνικό ενδιαφέρον και οι κοινωνικές δεξιότητες ανήκουν σε εκείνους τους παράγοντες που είναι καθοριστικοί για την εξέλιξη των ατόμων με αυτισμό. Η Κοινωνική Ανάπτυξη στοχεύει στην βελτίωση της αυτογνωσίας και της αυτοεκτίμησης, στην ενίσχυση των κοινωνικών δεξιοτήτων και στην ομαλότερη ένταξη του ατόμου στο κοινωνικό σύνολο. Ακόμα, επιδιώκει την πρόληψη και αντιμετώπιση των παραβατικών συμπεριφορών, του άγχους και της κατάθλιψης.
Ψυχολόγοι, λογοθεραπευτές, ειδικοί παιδαγωγοί, εργοθεραπευτές, εκπαιδευτικοί αλλά και γονείς, μπορούν να συμμετάσχουν στη διαδικασία της θεραπευτικής παρέμβασης, με κύριο στόχο να μάθουν τα παιδιά να χειρίζονται διαφορετικές κοινωνικές καταστάσεις.
Προτού ξεκινήσει το θεραπευτικό πρόγραμμα απόκτησης κοινωνικών δεξιοτήτων, θα πρέπει οι γονείς να αλλάξουν τον τρόπο σκέψης τους-να απαλλαχθούν από πεποιθήσεις και προκαταλήψεις σχετικά με τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις.
Κάποιες δραστηριότητες που θα μπορούσαν να υλοποιηθούν στο σπίτι για την εξοικείωση των παιδιών με αυτισμό στις κοινωνικές δεξιότητες είναι οι εξής:
– Ενασχόληση με παιχνίδια ρόλων
– Ενασχόληση με παιχνίδια που θα βοηθήσουν τα παιδιά να μάθουν να μοιράζονται αντικείμενα και να παίζουν όταν είναι η σειρά τους
– Ενθάρρυνση της συμμετοχής των παιδιών σε ομαδικές δραστηριότητες
– Χρήση φωτογραφιών και ιστοριών για την ανάδειξη συμπεριφορών
– Συζήτηση για το αποτέλεσμα της συμπεριφοράς, σύνδεσή της με οικείες για το παιδί καταστάσεις, αναλυτική εξήγηση των συστατικών στοιχείων της κοινωνικής δεξιότητας
Συνοψίζοντας, οι δυσκολίες που αφορούν τις κοινωνικές συναναστροφές και την επικοινωνία (λεκτική και μη λεκτική) αποτελούν προκλήσεις, τις οποίες αντιμετωπίζουν καθημερινά τα άτομα με αυτισμό και γι’ αυτό κρίνεται απαραίτητο, αν όχι και αναγκαίο η εκπαίδευση τους για τον σκοπό αυτό.
Ειρήνη Μ. Χαλκιαδάκη, Νηπιαγωγός-Ειδική Παιδαγωγός (BSc, MSc)