Στις νότιες ακτές του Ρεθύμνου, βρίσκεται η ιστορική μονή Πρέβελη, η οποία τιμάται στο όνομα του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου και η τοποθεσία γύρω είναι τόσο μαγευτική που ο Εγγλέζος χαρτογράφος, ο Thomas Abel Brimage Spratt, την ονόμασε Παράδεισο της Κρήτης.
Η Μονή Πρέβελη αποτελείται από δύο κτιριακά συγκροτήματα, το Κάτω Μοναστήρι του Προδρόμου και το Πίσω Μοναστήρι του Θεολόγου.
Το Κάτω Μοναστήρι βρίσκεται κοντά στον Μεγάλο Ποταμό. Εδώ κατοικούσαν το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου και ανάλογα με τις αγροτικές εργασίες οι νεότεροι από τους μοναχούς μαζί με πολλούς εργάτες και κτηνοτρόφους. Καταστράφηκε και λεηλατήθηκε επανειλημένα από τους διάφορους κατακτητές.
Σήμερα υπάρχουν μόνο τα κτίρια να προσπαθούν να δείξουν τη δόξα του παρελθόντος και να υπενθυμίζουν την πολύπλευρη προσφορά του στη τοπική κοινωνία. Οι εικόνες του Καθολικού, έργα του αγιογράφου Μερκουρίου από τη Σαντορίνη (1841), καθώς και όλα τα ιερά σκεύη έχουν μεταφερθεί πρόσφατα στο Πίσω Μοναστήρι σε χώρο όπου λειτουργεί πρότυπο εκκλησιαστικό μουσείο.
Το Πίσω Μοναστήρι του Θεολόγου, όπου και η έδρα της Ι. Μονής είναι κτισμένο σε απόσταση τριών περίπου χιλιομέτρων από το Κάτω, στη πλαγιά ενός βουνού και αντικρίζει το νότιο Κρητικό Πέλαγος.
Το δεξιό κλίτος είναι αφιερωμένο στον Άγιο Ιωάννη το Θεολόγο και το αριστερό στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου. Έχει θαυμάσιο εσωτερικό διάκοσμο και περίτεχνο ξυλόγλυπτο τέμπλο. Ηγουμενείο, τράπεζα, φουρνόσπιτο, σκευοφυλάκιο, βιβλιοθήκη, τυροκέλι, κηροκέλι, κελιά, κοιμητήριο και άλλοι χώροι, αποτελούν το σύνολο των κτιρίων. Σήμερα, βρίσκεται σε εξέλιξη η ανακατασκευή και αναπαλαίωσή τους, γιατί ο χρόνος επέφερε σημαντικές φθορές και αλλοιώσεις.
Η ίδρυση της Μονής δεν είναι ιστορικά εξακρυβωμένη, ενώ η πιο παλιά επιγραφή που σώζεται και βρίσκεται στην πρόσοψη της εξωτερικής κρήνης, είναι του 17ου αιώνα ΝΙΨΟΝ ΑΝΟΜΗΜΑΤΑ ΜΗ ΜΟΝΑ ΟΨΙΝ ΚΡΗΝΗΝ ΔΑΨΙΛΩΣ ΠΡΟΧΕΟΥΣΑ, ΚΟΡΕΣΘΗΤΕ ΠΑΝΤΕΣ ΑΨΑ.
Πιθανή είναι η ίδρυση της μονής κατά τα μέσα του 17ου αιώνα, ίσως και του 16ου, αν θεωρηθεί ένδειξη ίδρυσης η καμπάνα που βρίσκεται στο κάτω μοναστήρι με χρονολογία το 1594.
Σύμφωνα με την παράδοση κάποιος Πρέβελης Φεουδάρχης κατοικούσε στον Άρδακτο και έκανε μονή το εκκλησάκι του Αγίου Ιωάννη, που βρισκόταν στο φέουδο του και το αφιέρωσε στη μονή μαζί με το φέουδο. Η παράδοση φαίνεται να είναι πιθανή από το γεγονός ότι από τους 16 ηγούμενους της μονής οι 6 καταγόταν από την ίδια οικογένεια.
Η Μονή απέκτησε μεγάλο κτηματικό πλούτο, από Χριστιανούς που αφιέρωσαν τις περιουσίες τους, αλλά και από αγορές κτημάτων, ενώ αξιομημόνευτη είναι η συμβολή της σε φιλανθρωπίες και κοινωνικά έργα, αλλά και στην εκπαίδευση. Το 1831 ο Επίσκοπος Νικόδημος, ίδρυσε στα ερείπια της Μονής του Αγίου Πνεύματος, στους πρόποδες του Κέδρου, την πρώτη Ελληνική Σχολή, με δαπάνες της Μονής Πρέβελη.
Ο ναός που υπάρχει σήμερα οικοδομήθηκε το 1836 και είναι δίκλιτος, αφιερωμένος στον Άγιο Ιωάννη το Θεολόγο και στον Ευαγγελλισμό της Θεοτόκου.
Σπουδαίος σταθμός στην ιστορία της Μονής, ήταν το 1821, με ηγούμενο τον Μελχισεδέκ Τσουδερό, ο οποίος είχε μυηθεί στη Φιλική Εταιρεία. Οι Τούρκοι έμαθαν για τη δράση του και αποφάσισαν να τον συλλάβουν και να τον κρεμάσουν. Ο Μελχισεδέκ σε επόσκεψη τους κατάφερε να τους εξαπατήσει δίνοντας τους παλιά όπλα, φαγητό και ποτό, ενώ στη συνέχεια μάζεψε τα τιμαλφή της Μονής και έφυγε μαζί με τους υπόλοιπους καλόγερους. Τα ξημερώματα της επόμενης μέρας, 25 Μαϊου 1821, ύψωσαν τη σημαία της Επανάστασης στην κορυφή Κούρκουλος.
-Το 1866 η Μονή ήταν καταφύγιο επαναστατών, τροφοδότησε το επαναστατικό σώμα τυο Μιχαήλ Τσουδερού, ενώ τον επόμενο χρόνο ο Ρεσίτ πασάς την κατέστρεψε από τα θεμέλια.
-Ευθύς μετά τη κατάληψη της Κρήτης από τους Γερμανούς, στο Μοναστήρι άρχισαν να συγκεντρώνονται στρατιώτες που είχαν αποκλειστεί, ‘Ελληνες, Αυστραλοί, Νεοζηλανδοί και Άγγλοι, για να διασωθούν τελικά με υποβρύχια στη Μέση Ανατολή από τη περιοχή της Λίμνης και με ενέργειες του ηγουμένου Αγαθαγγέλου. ‘Ετσι και το 1941 το μοναστήρι εκπληρώνει τον ιστορικό του προορισμό, όπως και παλαιότερα.
Στις 25-8-1941 οι Γερμανοί κατέστρεψαν το μοναστήρι και πολλοί μοναχοί οδηγήθηκαν στις φυλακές των Χανίων.
Στα τέλη του 1943 η Μονή είχε αναλάβει τις δυνάμεις της και μπορούσε να ανταποκριθεί και πάλι στο έργο της.
Ο Τίμιος Σταυρός
Ο θαυματουργός Τίμιος Σταυρός της Μονής αφιέρωμα του Ηγουμένου Ευφραίμ Πρέβελη (1769-1803) φέρει μεγάλο τεμάχιο Τιμίου Ξύλου στη βάση του και προέρχεται κατά την παράδοση από την Κων/λη. Ο Τίμιος Σταυρός σημάδεψε και σημαδεύει τη ζωή της Μονής και όσους με πίστη και ευλάβεια ζητούν τη βοήθειά του. Αναρίθμητα τα θαύματά του στη διαδρομή των αιώνων, μεγάλη και αποτελεσματική η επέμβασή του σ΄όσους προσφεύγουν και ζητούν την ίαση από την χάρη του.
Στην άτυχη μάχη που έγινε τον Αύγουστο του 1823 στις Αμουργέλες Ηρακλείου το Ιερό Σύμβολο έπεσε στα χέρια των Τούρκων. Εκείνοι το πούλησαν σε Γενοβέζους τυχοδιώκτες. Όταν το Νοέμβριο του ίδιου έτους παρέπλεαν στην θάλασσα του Μοναστηριού κατάλαβαν πως το πλοίο τους σταμάτησε απότομα παρά τον ούρειο άνεμο. Το πλοίο συνέχισε την πορεία του μετά από τρείς ημέρες στάσης και αφού ο Τίμιος Σταυρός παρεδόθη στους μοναχούς.
Επίσης, κατά την γερμανική κατοχή, στις 28 Αυγούστου 1941 οι Ναζί αιχμαλώτισαν όλους τους μοναχούς και λεηλάτησαν τη Μονή. Φεύγοντας άρπαξαν και τον Τίμιο Σταυρό. Επεστράφη στις 13 Σεπτεμβρίου, την παραμονή της εορτής του κατά τρόπο θαυμαστό, αφού το αεροπλάνο στο οποίο είχε τοποθετηθεί στο αεροδρόμιο του Μάλεμε δε μπόρεσε να απογειωθεί για την Γερμανία. Αυτό έγινε μόλις παρέδωσαν τον Τίμιο Σταυρό στην αστυνομική διεύθυνση των Χανίων, για να τον επιστρέψουν στο Μοναστήρι του.
Η Ιερά Σταυροπηγιακή και Πατριαρχική Μονή Πρέβελη βρίσκεται στα νότια του Ν. Ρεθύμνης, και υπάγεται στην Επισκοπή Λάμπης και Σφακίων της οποίας αποτελεί το ιερώτερο τμήμα.
Πηγή πληροφοριών: Κρήτη “Το Αφιέρωμα” και Ιερά Μονή Πρέβελη
