Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, η πρόσβαση στο φθόριο αποτελεί αναφαίρετο δικαίωμα για την προστασία της στοματικής υγείας και θεωρείται μια από τις σημαντικότερες ανακαλύψεις για τη δημόσια υγεία.
Το φθόριο, είναι το πιο αποτελεσματικό μέσο για την πρόληψη της τερηδόνας και συγχρόνως ασφαλές για τη γενική υγεία του ανθρώπου, σε όλες τις ηλικίες εφόσον χρησιμοποιείται σωστά. (FDI, IADR, WHO 2006:Global Consultation on Oral Health Through Fluoride)
Μηχανισμός δράσης
Για να κατανοήσουμε τον τρόπο δράσης του φθορίου πρέπει να γνωρίζουμε πως αναπτύσσεται η τερηδόνα. Στην στοματική κοιλότητα φυσιολογικά υπάρχουν τα τερηδονογόνα μικρόβια.
Αυτά παρουσία σακχάρων, από τα φαγητά, τα γλυκά και τα ροφήματα που καταναλώνουμε κατά τη διάρκεια της ημέρας παράγουν οξέα. Τα οξέα με τη σειρά τους προσβάλουν τα δόντια και συγκεκριμένα την αδαμαντίνη – τη σκληρότερη ουσία στο ανθρώπινο σώμα που καλύπτει την εξωτερική επιφάνεια του δοντιού – αφαιρώντας ασβέστιο, μια διαδικασία που ονομάζουμε απασβεστίωση. Η επαναλαμβανόμενη λήψη τέτοιων τροφών σε συνδυασμό με ανεπαρκή στοματική υγιεινή οδηγεί στην ανάπτυξη τερηδόνας.
Το Φθόριο έχει τοπική δράση καθώς απορροφάται από την αδαμαντίνη των δοντιών. Η αδαμαντίνη των δοντιών γίνεται πιο ανθεκτική στα οξέα που παράγουν τα μικρόβια και επιπλέον επιβραδύνεται η απασβεστίωση τους. Επίσης ενισχύει την ενασβεστίωση, δηλαδή την επαναφορά ασβεστίου και φωσφόρου στην αδαμαντίνη των δοντιών επιδιορθώνοντας πολλές φορές αρχόμενες τερηδόνες. Συγχρόνως έχει ήπια αντιμικροβιακή δράση στα μικρόβια της οδοντικής μικροβιακής πλάκας.
Για τους παραπάνω λόγους, το φθόριο, θεωρείται απαραίτητο για τη διατήρηση της στοματικής υγείας ειδικά των παιδιών και των εφήβων των οποίων τα δόντια είναι πιο ευαίσθητα στην εμφάνιση τερηδόνας λόγω πλημμελούς στοματικής υγιεινής και διατροφικών συνηθειών.
Τρόποι χορήγησης στην κοινότητα
Τροφές: Το φθόριο είναι ιχνοστοιχείο που βρίσκεται στην φύση και, σε μικρές συγκεντρώσεις, σε τροφές που καταναλώνουμε καθημερινά. Δεν είναι ωστόσο σε ποσότητες επαρκείς ώστε να μας προστατέψουν από την τερηδόνα και για αυτό επιδιώκουμε συμπληρωματικά μέσα πρόσληψης.
Φθορίωση του Πόσιμου Νερού: Ο πιο εύκολος και πιο οικονομικός τρόπος χορήγησης είναι στο πόσιμο νερό των πόλεων. Σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες και στην Αμερική μέσα στα πλαίσια των προληπτικών προγραμμάτων τους , έχει προστεθεί φθόριο στο πόσιμο νερό (maximum 1ppm) όπου και παρατηρήθηκε μείωση της τερηδόνας σε ποσοστό μέχρι 50%. Η συστηματική του χρήση σε αυτές τις μικρές ελεγχόμενες ποσότητες είναι απόλυτα ασφαλής για την γενική υγεία του ανθρώπου και αποτελεσματική στη μείωση της τερηδόνας. Το μεγαλύτερο όφελος από την χρήση φθορίου το έχουμε από την τοπική του δράση όταν υπάρχει συνεχής μικρή παρουσία του στην στοματική κοιλότητα.
Στο σπίτι
Φθοριούχες οδοντόκρεμες: Θεωρείται το σημαντικότερο μέσο πρόληψης της τερηδόνας και η εξάπλωση της χρήσης της μετά το 1980, είναι η κύρια αιτία μείωσης της εμφάνισης της τερηδόνας στα ανεπτυγμένα κράτη του Δυτικού κόσμου. Η χρήση φθοριούχου οδοντόκρεμας από τη βρεφική ηλικία είναι επιστημονικά τεκμηριωμένη και συστήνεται διεθνώς. Σήμερα η χρήση της οδοντόκρεμας αποτελεί τη βασική μας ημερήσια πηγή φθορίου.
Ο καθαρισμός του στόματος πρέπει να αρχίζει από την εμφάνιση του πρώτου δοντιού και η χρήση φθοριούχου οδοντόκρεμας να ξεκινάει από την ηλικία των 6 μηνών. Από την ηλικία 6 μηνών έως 6 ετών, η περιεκτικότητα της οδοντόκρεμας σε φθόριο συνιστάται να είναι 1000 ppm και η συχνότητα βουρτσίσματος δύο φορές ημερησίως με έμφαση στο βραδινό βούρτσισμα. Ανάλογα όμως με τις ανάγκες του κάθε παιδιού ενδέχεται ο οδοντίατρος να συστήσει οδοντόκρεμα διαφορετικής περιεκτικότητας σε φθόριο.
Η ποσότητα της οδοντόκρεμας για παιδιά 3-6 ετών, πρέπει να είναι μεγέθους μικρού μπιζελιού, ενώ για παιδιά κάτω των 3 ετών πρέπει να είναι ελάχιστη, δηλαδή ένα επίχρισμα στην οδοντόβουρτσα. Η χρήση της οδοντόκρεμας είναι απόλυτα ασφαλής για το παιδί, πρέπει ωστόσο να γίνεται πάντοτε υπό την επίβλεψη των γονέων ώστε να ελέγχεται η ποσότητα και να αποφεύγεται η κατάποση της.
Φθοριούχα στοματοδιαλύματα: Τα φθοριούχα στοματοδιαλύματα αποτελούν συμπληρωματικό τρόπο χορήγησης φθορίου σε άτομα με προδιάθεση εμφάνισης τερηδόνας και σε καμία περίπτωση δεν υποκαθιστούν το βούρτσισμα. Χορηγούνται όταν το παιδί είναι σε θέση να φτύνει και να μην καταπίνει το διάλυμα συνήθως μετά την ηλικία των 6-7 ετών .
Υπάρχουν διάφορα διαλύματα για καθημερινή κυρίως χρήση αλλά και για εβδομαδιαία χρήση. Τα διαλύματα αυτά είναι πολύ χρήσιμα σε περιπτώσεις πολυτερηδονισμού, κατά την διάρκεια ορθοδοντικής θεραπείας, κατά την διάρκεια χημειοθεραπείας και/ή ακτινοθεραπείας, σε περιπτώσεις με ευαισθησίες κτλ. Στο εμπόριο κυκλοφορούν σκευάσματα με διαφορετικές περιεκτικότητες φθορίου. Ανάλογα με τις ανάγκες του παιδιού, ο οδοντίατρος θα πρέπει να συστήσει το αντίστοιχο στοματικό διάλυμα καθώς και τον τρόπο που πρέπει να χρησιμοποιείται.
Δισκία Φθορίου: Τα δισκία φθορίου πρέπει να χορηγούνται πάντα με συνταγή και σαφείς οδηγίες από τον οδοντίατρο ο οποίος λαμβάνει υπ’ όψιν την ηλικία του παιδιού, τις διατροφικές του συνήθειες και την προδιάθεση που έχει να εμφανίσει τερηδόνα. Χορηγούνται κυρίως σε παιδιά νηπιακής ηλικίας και η δράση τους είναι κυρίως τοπική και όχι τόσο συστηματική όπως πιστεύονταν παλιότερα. Έτσι, πρέπει να παραμένουν αρκετά στο στόμα και όχι να καταπίνονται αμέσως (μέγιστη δόση 0.5mg την ημέρα).
Στο ιατρείο
Η τοπική φθορίωση είναι μία διαδικασία απλή και ασφαλής και γίνεται στο ιατρείο με σκευάσματα που έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε φθόριο και δρουν με διαφορετικό τρόπο από τα φθοριούχα προϊόντα που χρησιμοποιούνται στο σπίτι τα οποία έχουν χαμηλή περιεκτικότητα σε φθόριο.
Βερνίκια: Η εφαρμογή βερνικιών με υψηλή περιεκτικότητα σε φθόριο γίνεται από τον οδοντίατρο κυρίως σε περιπτώσεις υψηλού κινδύνου ανάπτυξης τερηδόνας, όπως σε παιδιά προσχολικής ηλικίας με ιστορικό πολυτερηδονισμού, σε παιδιά με ειδικές ανάγκες κτλ. Έρευνες έχουν δείξει ότι η χρήση τους μειώνει κατά 50-70% την ανάπτυξη τερηδόνας.
Ζελέ υψηλής περιεκτικότητας σε φθορίο: Η εφαρμογή τους γίνεται από τον οδοντίατρο τουλάχιστον 2 φορές το χρόνο πάντοτε σύμφωνα με τις ανάγκες του ασθενούς. Είναι μια πολύ απλή και εύκολη διαδικασία όπου το ζελέ τοποθετείται με τη βοήθεια ειδικών δισκαρίων, για σύντομο χρονικό διάστημα στο στόμα. Έρευνες έχουν δείξει ότι η χρήση τους μειώνει κατά 26% την ανάπτυξη τερηδόνας.
Συνοψίζοντας,
‘Οπως για τους ενήλικες έτσι και για τα παιδιά συστήνεται να γίνεται καθαρισμός των δοντιών κάθε έξι μήνες. Αυτό είναι σημαντικό έτσι ώστε να αφαιρείται η πέτρα, η οδοντική μικροβιακή πλάκα, να επαναλαμβάνουμε τις οδηγίες στοματικής υγιεινής στο παιδί και να ενισχύουμε την προσπάθεια του.
Επίσης σημαντικό είναι να ακολουθεί η φθορίωση σε καθαρές οδοντικές επιφάνειες και να γίνεται ένας σχολαστικός έλεγχος σε ότι αφορά τερηδόνες. Στα παιδιά που κάνουν ορθοδοντική θεραπεία επιβάλλεται να γίνεται ο καθαρισμός και η φθορίωση κάθε έξι μήνες καθώς τα σιδεράκια είναι ένας παράγοντας κατακράτησης μικροβίων άρα και ένα αυστηρότερο πρόγραμμα παρακολούθησης και συντήρησης είναι απαραίτητο.
Σε παιδιά ωστόσο με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης τερηδόνας η διαδικασία αυτή επαναλαμβάνεται 3 με 4 φορές το χρόνο με ιδιαίτερη έμφαση στη φθορίωση. Αυτό αξιολογείται και αποφασίζεται από τον οδοντίατρο σε συνεργασία με τους γονείς όταν το παιδί έχει ιστορικό πολυτερηδονισμού , ανεπαρκή στοματική υγιεινή , κακή διατροφή κλπ.
Με αυτόν τον τρόπο προλαμβάνονται όλα τα οδοντικά προβλήματα και σημαντικότερο, οικοδομείται η οδοντιατρική παιδεία σε μικρούς και μεγάλους.
Για τη σύνταξη του άρθρου έχουν αντληθεί πληροφορίες από ιστοσελίδες επιστημονικών εταιριών και συναδέλφων.
Τίνα Αστρινάκη, χειρουργός οδοντίατρος