Ο Πλάτανος Δήμου Αμαρίου, Νομού Ρεθύμνου είναι ένα από τα ιστορικά χωριά της Αμπαδιάς, που ξεχωρίζουν για τις όμορφες παραδόσεις τους, αλλά και για τη φιλοξενία των κατοίκων τους!
Το χωριό βρίσκεται στο νότιο μέρος του Δήμου Αμαρίου, σε υψόμετρο 580 μ. σχετικά με την προέλευση του ονόματος του, η μία εκδοχή θέλει να το πήρε από ένα μεγάλο πλάτανο που βρέθηκε στα θεμέλια μιας εκκλησίας ή από ένα πλάτανο που βρισκόταν στη βρύση του χωριού.
Σύμφωνα με την παράδοση μια γυναίκα είδε στον ύπνο της να βγαίνουν φλόγες από τις ρίζες του Πλατάνου. Το ανέφερε στον ιερέα του χωριού και σκάβοντας βρήκαν ίχνη παλιάς αγιογραφημένης εκκλησίας της Υπαπαντής. Στη θέση αυτή το 1690 ο Σύριος Γενίτσαρος έκοψε τον πλάτανο, βεβηλώνοντας το χώρο της εκκλησίας και χτίζοντας τζαμί με μιναρέ. Όμως το τζαμί και ο μιναρές δε στέριωναν, αφού γκρεμιζόταν, μ’ αποτέλεσμα ο γενίτσαρος να εγκαταλείψει την προσπάθεια ανέγερσής τους, χτίζοντας τα σ’ άλλο μέρος. Στην ίδια θέση το 1964 οι κάτοικοι έχτισαν τον ενοριακό τους τρίκλιτο ναό (Υπαπαντή, Ευαγγελισμός, Γέννηση Χριστού).
Ιστορία
Το χωριό υπάρχει από τα βυζαντινά χρόνια, έχοντας μάλιστα και ως προπύργια δύο συνοικισμούς τον Κάρταλο και τα Μετόχια, στην περιοχή του λόφου και του Λαγγού. Στα δύο αυτά προπύργια έμειναν μόνιμα φρουροί με τις οικογένειές τους, ελέγχοντας τα νότια παράλια από τους πειρατές. Σε κάθε κίνδυνο ειδοποιούσαν ανάβοντας φωτιές, μάλιστα υπάρχουν ενδείξεις ότι μέχρι εκεί έφτανε η θάλασσα.
Το 961 μ.Χ. ο Ν. Φωκάς περνώντας από την περιοχή, αναγνώρισε την θυσία των Πλατανιανών που κατέφευγαν στο σπήλαιο του Αγ. Αντωνίου για να γλιτώσουν και σφαγιάστηκαν από τους Αγαρηνούς. Μάλιστα ο στρατηγός-αυτοκράτορας ενίσχυσε τις φρουρές στον Κάρταλο και έστειλε λάφυρα για χτίσιμο και αγιογράφηση του ναού της Υπαπαντής και της Αγ. Αικατερίνης.
Για πρώτη φορά αναφέρεται ο Πλάτανος στην απογραφή του 1583 με 392 κατ., ενώ το 1671 με 109 κατ, και ο συνοικισμός Κάρταλος με 53 κατ. (δεν αναφέρεται σ’ άλλη απογραφή, ερημώθηκε αργότερα ο Κάρταλος).
Επί Τουρκοκρατίας 1669-1898 οι κάτοικοι υπέστησαν αρκετά βασανιστήρια και εξισλαμισμούς, μάλιστα το χωριό βρισκόταν ανάμεσα σε δύο τουρκοχώρια Βαθιακό-Άρδακτο, έτσι οι απειλές ήταν περισσότερες.
Ο Όσιος Ευθύμιος
Σύμφωνα με την παράδοση από τον Πλάτανο καταγόταν ο Όσιος Ευθύμιος, που ασκήτεψε στο βυζαντινό ναό του Αγ. Αντωνίου (μάλιστα ο ίδιος είχε βοηθήσει μικρός το χτίσιμο στη σπηλιά). Ο Ευθύμιος ήταν ένας πνευματικός ασκητής, ονομαστός για τα θαύματά του, με αποτέλεσμα να έρχεται αρκετός κόσμος να τον γνωρίσει και να πάρει την ευχή του.
Για να ησυχάσει και να προσευχηθεί, εγκατέλειψε τον Πλάτανο και ήρθε στη Μονή Ζαρού, σε κοντινές σπηλιές γνωστές ως του Αϊ-Ευθύμη οι σπηλιές. Εκεί ζούσε και ασκήτευε, ενώ τα βράδια κατέβαινε στους κήπους του Ζαρού τρώγοντας λάχανα. Δύο άτομα μια νύχτα παραφύλαζαν να δουν ποιος τους τρώει τα κηπευτικά τους. Νομίζοντάς τον ζώο (ήταν ένας κοκαλιάρης) τον χτύπησαν με κοντάρια από μακριά, όμως όταν πλησίασαν είδαν ότι ήταν άνθρωπος. Τους είπε ότι ήταν ο ασκητής Ευθύμιος και τους παρακάλεσε να τον πάνε έτσι λαβωμένο να πεθάνει στη γενέτειρά του, τον Πλάτανο.
Οι δύο νέοι τον έφεραν στον Πλάτανο από τον Ζαρό, όμως κουρασμένοι από τη διαδρομή και διψασμένοι ζήτησαν που υπάρχει νερό να πιουν. Ο Ευθύμιος έκανε το σημείου του σταυρού στο βράχο και αμέσως με θαύμα έτρεχε δροσερό νερό, στο σημείο αυτό και σήμερα είναι οι βρύσες του χωριού, ακριβώς κάτω από το ναό του Αγ. Αντωνίου που ασκήτεψε.
Εκκλησίες
1. Ενοριακή 3/κλιτη (Γέννηση – Υπαπαντή Χριστού – Ευαγγελισμός).
2. Αγ. Ιωάννη Θεολόγου.
3. Αγ. Αντωνίου (κοιμητηριακή Βυζαντινή).
4. Προφήτης Ηλίας.
5. Αγ. Αικατερίνη (στον Κάρταλο-Λαγγό).
6. Αγ. Ραφαήλ.
7. Αγ. Γεώργιος (κορυφή λόφου – ιδιωτική).
8. Αγ. Κωνσταντίνος (νέο νεκροταφείο).
Σπήλαια
*Αγ. Αντωνίου (στο χωριό σε ύψος 650 μ.).
* Βαρβαροβόθονο (800 μ.).
*Δράκονη Τρύπα (850 μ.).
* Κόκκινος Δέτης (700 μ.).
*Κοπράνι (850 μ.).
* Κορατσινιάς (750 μ.).
* Τούρκικο βοθόνι (800 μ.).
Το Σχολείο
Το Σχολείο Πλατάνου ιδρύθηκε το 1889 ως Τριτοβάθμιο με τους μαθητές πριν να πηγαίνουν μέχρι τότε στου Αποδούλου.
Το 1899 επί Κρητικής πολιτείας επανιδρύθηκε ως γραμματοδιδασκαλείο και μέχρι το 1921 είχε τέσσερις τάξεις.
Στο σχολείο φοιτούσαν μέχρι το 1924 και οι μαθητές από τη Λοχριά και τον Άρδακτο, μάλιστα το 1917-18 από τους 40 μαθητές, οι 13 ήταν από τα παραπάνω χωριά. Το πρώτο κτίριο χτίστηκε το 1910, ενώ από το 1929-1935 ολοκληρώθηκε το νέο 2θέσιο.
Μετά το 1945 οι μαθητές έφτασαν τους 120, ενώ όταν κάηκε η Λοχριά οι μαθητές πήγαιναν ξανά στον Πλάτανο.
Οικογένειες
Αλυσανδράκης, Ανδρουλιδάκης, Ανυφαντάκης, Βολανάκης, Βρέντζος, Γιαννακάκης, Δανδουλάκης, Δημητρακάκης, Επταμηνίτης, Ζαχαριουδάκης, Καλαϊτζάκης, Καπετανάκης, Κορνάρος, Κουκουλάκης, Κρυοβρυσανάκης, Κτιστάκης, Κωνσταντάκης, Μαθιουδάκης, Μαραγκάκης, Μπικάκης, Μοσχονάς, Σαββάκης, Σαρτζετάκης, Στεφανάκης, Στυλιανάκης, Τρουλλινός, Τυράκης, Φιντάνης, Φραγκιαδάκης.
Πηγές: Λευτ. Κρυοβρυσανάκη «Ρεθυμνιώτικος Πανδέκτης».
Μαν. Παντινάκη «Νικητές στο απόσπασμα».
Ι., Ν., Λ. Κρυοβρυσανάκη «Λοχριά και Άρδακτος».
Πηγή : Ομοσπονδία Σωματείων Επαρχίας Αμαρίου
Οι υπέροχες φωτογραφίες είναι από το προσωπικό αρχείο της κ. Μαρίας Στεφανάκη
